پرچمدار سینمای مستقل امریکا

 علی بیدار

" برداشت دو گانه از یک امر بسیار ناگوار است. انسان نباید در طریقت سامورایی بدنبال چیز دیگری باشد در هر شیوه ی دیگری که یک مسلک به شمار می آید نیز این امر صادق است. اگر درک انسان بدینگونه باشد بیشتر می تواند با طریقت خود هماهنگی ایجاد کند." هاگاکوره

جیم جارموش در 22 ژانویه 1953 در ایالت اوهایو بدنیا آمد. مدرک کارشناسی اش را از دانشگاه کلمبیا گرفت. بعد وارد مدرسه فیلم شد اما قبل از اینکه فارغ التحصیل شود تصمیم گرفت بورسیه تحصیلی اش  را در تولید اولین فیلم به کار بگیرد. مشاورش در آن زمان " تادیس سبینا" از این فیلمساز جوان حمایت کرد که منجر به ساخت و کارگردانی اولین فیلم جارموش به نام " تعطیلات همیشگی" (Permanent vacation) شد. فیلم در یک سبک خشک و عاری از سانتی مانتالیسم به مخاطبان ارایه شد. این گونه سبک و سیاق، بعدها  در فیلم " عجیب تر از بهشت" (Stranger than heaven ) و " محکوم(مغلوب) قانون"(Down by law ) توسعه یافت.

اولین فیلم نسبتا بلند جارموش " عجیب تر از بهشت" در سال 1984 به مخاطبان و منتقدان عرضه شد. داستان آن درباره سفر سه جوانی است که از نیویورک به کلیولند و فلوریدا مر روندو جارموش در این فیلم خیلی از قراردادهای فیلمسازی سنتی هالیوود را می شکند و سعی در ساختار شکنی می کند. این ساختار شکنی در " عجیب تر از بهشت" هنوز هم بعنوان یک تحول و نقطه تاریخی در ساخت فیلم مستقل، جلوه نمایی می کند.

در 1986 جارموش " مغلوب قانون" را ساخت که داستان آن درباره سه محکوم در زندان نئواورلئان می باشد. بعد از این دو فیلم، جیم جارموش به عنوان کارگردانی تاثیرگذار و برجسته در فیلمهای جاده ایی( ژانر جاده) شناخته میشود و نوید کارگردان مستقل دیگری در نظام پیچیده هالیوود را می دهد؛ نظامی که در آن سعی بر آن است سینما را از دست هنرمندان بگیرند و آنرا به تهیه کنندگان بسپارند تا سینما، صنعتی سودآور برای اغراض گوناگون مورد استفاده قرار بگیرد.

در 1995 جارموش " مرد مرده" را ساخت. فیلمی درباره غرب امریکا در قرن 19 با بازیگری ستاره ایی به اسم "جانی دپ". مرد مرده داستان حسابداری (جانی دپ) است که برای کار به شهر دیگری در غرب امریکا می رود و در طول سفر شاهد تیراندازی سفیدپوستان به بوفالوها از پنجره قطار می باشد. حسابدار یا همان ویلیام بلیک در آن شهر با زنی آشنا می شود که نامزد سابق در همین حین می رسد و در این جریان، بلیک او را می کشد و خودش نیز مجروح می شود. ویلیام بلیک به جنگل می گریزد. در جنگل با " هیچکس" که از سرخپوستان بومی امریکایی است آشنا می شود. " هیچکس" به خاطر همنامی اسم حسابدار با شاعر انگلیسی " ویلیام بلیک" که در زمان اسارتش در انگلیس با شعرهای او آشنا شده است، تصور می کند که او خود شاعر است و ...

" مرد مرده" درباره ی فرهنگ و شخصیتهای بومیان امریکایی است. فیلم بوسیله عده ایی از منتقدان تقبیح و توسط عده ی دیگری تشویق شد. وخصوصا بخاطر نشان دادن غرب امریکا، خشونت و بویژه بومیان امریکایی. فیلم سیاه و سفید بود و از طرف منتقدان القابی از جمله " فیلم وسترن" ، وسترن اسیدی، انتی وسترن، و پست وسترن" بر خود گرفت.

با موفقیت هنری که جارموش بعد از کارگردانی فیلم مرد مرده بدست آورده بود که حاصلش جبل نظر منتقدان به خود و فیلمهایش بود، تصمیم گرفت فیلمی پست مدرن با ته مایه های فلسفه شرقی و استفاده از قالب فیلمهای جنایتکارانه و مافیایی بسازد. حاصل این کار، ساخت " گوست داق، طریقت سامورایی" (Ghostdog, the Way of the Samurai

 ) بود. این فیلم با بازی درخشان " فارست ویتاکر در نقش گوست داق و موسیقی گوش نواز " آر، زد، ای وکلمات قصار و فلسفه گونه کتاب " هاگاکوره" خوش درخشید.

گوست داق فیلمی است درباره یک آدمکش مزدور که بر اثر آشنایی با تعالیم سامورایی در کتاب هاگاکوره، یکسویه خود را مرید خلافکار خرده پایی به نام لویی که چند سال پیش زندگی او را نجات داده است می پندارد و برای او کار می کند. البته لویی از این پیمان یکسویه آگاه نیست. از دو سوم فیلم که گروه مافیا سعی در کشتن و از بین بردن گوست داق می کنند با هشیاری گوست داق و استفاده عملی او از تعالیم ساموراییها، نتیجه برعکس می شود و او یک تنه و با چابکی یک سامورایی تک تک افراد این گروه مافیایی رو به زوال را می کشد.  نقد مبسوط این فیلم در ادامه خواهد آمد.

فیلمهای دیگر جیم جارموش

قهوه و سیگار، قطار راز، شب روی زمین، گلهای پژمرده،

فعالیتهای غیر سینمایی جیم جارموش

جارموش از جمله کارگردانانی است که به صورت حرفه ایی با موسیقی آشناست و مدتی در جوانی، در یکی از گروه های موسیقی به عنوان " کی بوردیست" فعالیت کرده است. او علاوه بر این فعالیت در عرصه موسیقی، چندین کلیپ در زمینه موسیقی ساخته است. جارموش از جمله کاگردانهایی است که در فیلم دیگر کارگردانها هم بازی کرده است.

او همچنین موسس یک جمعیت نیمه سری به نام " پسران لی ماروین" می باشد. خیلی از اعضای این جمعیت افراد مشهوری هستند که به خاطر نیمه سری بودنش، آنرا ابراز نمی کنند. معیار عضویت در این جمعیت یا کلوب نمیه سری، شباهت ظاهری به بازیگر مشهور " لی ماروین" می باشد. بنابراین هیچ زنی نمی تواند در این کلوب عضو شود. اعضای این کلوب به صورت سری گرد هم جمع می شوند و هر از گاهی به تماشای فیلمهای " لی ماروین" می پردازند. جارموش درباره این کلوب گفته است: " من حق افشای اطلاعات در این زمینه را ندارم. غیر از اینکه بگویم این کلوب وجود دارد و می توانم حداکثر سه نفر از اعضای آن را معرفی کنم: تام ویتس، جان لوری، ریچارد بوس. چهره شما حداقل بایستی به لحاظ فیزیکی به لی ماروین شبیه باشد. به طور قطع، هیچ زنی در آن عضویت نداردو ما جلسات سری داریم. بیشتر از این نمی توانم بگویم." (1)

همچنین جارموش در سال 2003 زیر بیانیه ایی به نام

Not in my name declaration

را همراه با اشخاص سرشناسی از جمله " نوام چامسکی" و " سوزان ساراندون" امضاء کرد که این بیانیه حمله امریکا به عراق را محکوم می کرد.

(1): Jim Jarmusch interview: Vol.XIX-No. 11, 1989: pp 146-150